Demografische ontwikkelingen

Het afgelopen decennium is een aantal aanzienlijke en ingrijpende demografische
ontwikkelingen ingezet, die nog een aantal decennia voortduren. Deze ontwikkelingen veranderen het aangezicht van onze Weerter samenleving. De impact daarvan komt tot uitdrukking binnen alle drie de werkvelden: het domein van ruimte en economie, het sociale domein en binnen de dienstverlening en bedrijfsvoering.

Toename aantal inwoners

Op 1 januari 2018 is het inwonertal in Weert 49.874.
Het aantal inwoners is in 2017 met 300 toegenomen.
Uit de bevolkingsprognoses Etil 2017 (meest recente en beschikbare prognose) blijkt dat het aantal inwoners in de periode 2018 tot 2024 toeneemt met ongeveer 321 inwoners.
Dit is een groei, terwijl over deze periode in 2013 nog een afname met ongeveer 657 inwoners werd verwacht.
In onderstaande grafiek is de ontwikkeling van het inwoneraantal in Weert weergegeven waarbij het voortschrijden van de tijd (horizontale as) is afgezet tegen het aantal inwoners (verticale as). In de grafiek is een doorkijk naar 2030 gegeven.

Figuur: Ontwikkeling inwoneraantal gemeente Weert in de periode 2008 - 2030

Vergrijzing, ontgroening en afname beroepsbevolking
Het aantal jonge inwoners zal verhoudingsgewijs afnemen, terwijl het aantal oudere inwoners in verhouding zal toenemen.
Als gevolg van de vergrijzing en ontgroening zal de beschikbare beroepsbevolking aanmerkelijk inkrimpen, nu de babyboom generatie met pensioen gaat.
Daarbij komt ook nog dat binnen de groep ouderen het aantal 75-plussers fors zal toenemen. Deze dubbele vergrijzing trekt een zware wissel op onze sociale voorzieningen.
In onderstaande grafiek is de opbouw van de bevolking van Weert weergegeven waarbij per leeftijd (horizontale as) het daarbij behorende aantal inwoners is afgezet (verticale as).

Figuur: bevolkingsopbouw Weert naar leeftijd per 1 januari 2017

De te verwachten veranderingen in de samenstelling van de bevolking laat onderstaande tabel
goed zien.

Tabel: ontwikkeling aantal personen binnen leeftijdsgroepen 2018-2030

Groei aantal huishoudens
Op basis van de prognoses uit 2013, waarop de structuurvisie Weert 2025 gebaseerd is, zou de groei van het aantal huishoudens in de periode 2018 tot 2025 ongeveer 333 huishoudens bedragen.
Dit wordt volledig veroorzaakt door een afname van het aantal inwoners per woning.
Op basis van de prognoses uit 2017 moet er rekening mee worden gehouden, dat de groei van het aantal huishoudens in de periode 2018 tot 2025 ongeveer 733 huishoudens zal bedragen.
De verwachting is dat het aantal huishoudens nog tot 2031 zal toenemen, met name ingegeven door een sterke groei van het aantal 1- en 2 persoonshuishoudens.
Eerder werd de top van het aantal huishoudens in 2028 verwacht.
In onderstaande grafiek is de ontwikkeling van het aantal huishoudens in Weert weergegeven waarbij het voortschrijden van de tijd (horizontale as) is afgezet tegen het aantal huishoudens (verticale as). Hierbij is een doorkijk naar 2030 gegeven.

Figuur: Ontwikkeling aantal huishoudens in Weert in de periode 2008 - 2030

In de periode 2008 - 2017 is het aantal 1- en 2 persoonshuishoudens aanzienlijk gestegen (aantal 1- persoons huishoudens met 1.398 en aantal 2-persoons huishoudens met 506) en de verwachting is dat dit in de toekomst alleen nog maar verder toeneemt.
Het aantal 3- persoons huishoudens is met 53 toegenomen.
Het aantal 4-persoons huishoudens is met 281 afgenomen en het aantal 5- en meerpersoons huishoudens is met 108 afgenomen.
De afgelopen jaren is met name het aantal 75+ huishoudens met 512 huishoudens sterk gestegen. Deze groep blijft langer zelfstandig wonen. Echter de kwetsbaarheid neemt bij 75-plussers toe, ook in een thuissituatie.

Figuur: ontwikkeling huishoudens naar grootte

Ruimte en economie

De Nederlandse economie draait nog altijd goed.
Zo blijft de industriële productie groeien en neemt het aantal banen in het land hard toe. Het CBS voorziet voor 2018 een groei van 2,8% en van 2,5% in 2019.
Deze groei is breed gedragen: alle sectoren groeien, consumenten geven meer uit en ook de export groeit. Hogere overheidsuitgaven geven de economie nog een extra zetje.
Het CBS verwacht dat landelijk slechts 3,5% van de beroepsbevolking in 2019 werkloos is. In Weert is het aantal werklozen in een jaar tijd (juli 2017-juli 2018) met maar liefst 27% afgenomen; medio 2018 bedraagt het werkloosheidspercentage 3,4%.
Keerzijde van de groei is het toenemende personeelstekort. Weerter werkgevers uit diverse sectoren (o.a. industrie, ICT, horeca en bouw) geven dit aan.

Figuur: percentage werkelozen t.o.v. beroepsbevolking 2013-2017 (bron: waarstaatje gemeente.nl)

In de economie wordt beleving steeds belangrijker.
Steeds sterker komt de nadruk te liggen op de beleving van een product of dienst, dan het product of de dienst zelf.
Zo draait het in de Weerter binnenstad steeds meer om het samenspel van diverse functies, zoals winkels, cultuur, horeca en evenementen.
Ook in Weert-West / Kempen~Broek is een adequaat aanbod van activiteiten op het vlak van beleving onmisbaar.

Daarnaast is het belang van innovatie groot.
Door producten of diensten te innoveren ontstaan nieuwe ondernemerskansen en wordt de concurrentiepositie versterkt.
Innovatie wordt gevoed door ontmoetingen en uitwisseling van kennis en competenties.
De samenwerking tussen overheid, ondernemers en onderwijs zoals in Keyport 2020 is daarbij van groot belang.

De Weerter economie speelt zich voor een belangrijk deel af op regionaal niveau.
Een belangrijk deel (43%) van de werkzame inwoners van Weert werkt in een andere gemeente; van alle arbeidsplaatsen in Weert wordt eenzelfde percentage ingevuld door inwoners uit andere gemeenten.
Ook zijn de in- en verkopen van het bedrijfsleven sterk regionaal gericht.
Dit vraagt om een regionale oriëntatie waarin kan worden samengewerkt en verbindingen kunnen worden gelegd. Weert is daarin niet alleen georiënteerd op Midden-Limburg, maar ook op Zuidoost-Brabant.
 Ook op lokaal niveau is het belang van netwerksamenwerking groot, zoals Centrummanagement of Parkmanagement.

De groeiende economie heeft zijn weerslag op de woningmarkt.
De woningmarkt is fors aangetrokken, zozeer zelfs dat er gesproken kan worden van krapte, zowel in de huur- als in de koopsector.
Er ligt een opgave om woningbouw te stimuleren en om tijdelijke woonconcepten toe te laten om de druk te verzachten.
Daarnaast vraagt de behoefte aan huisvesting van arbeidsmigranten om adequate oplossingen. Daarnaast ligt de nadruk steeds meer op het transformeren en verbeteren van de bestaande voorraad. De demografische ontwikkelingen zorgen voor een gewijzigde samenstelling van de bevolking, zoals meer ouderenhuishoudens en meer kleine huishoudens.
De toekomstbestendigheid van de bestaande woningvoorraad, denk aan toegankelijkheid en verduurzaming, wordt steeds belangrijker.
Daarnaast vraagt het recente besluit van het Rijk, om te stoppen met de gaswinning, om beleid ten aanzien van energietransitie.

Duurzaamheid
Grondstoffen worden in een sneltreintempo schaarser door de sterk groeiende wereldbevolking en bijbehorende economie.
De voorraden van een aantal metalen zullen al binnen enkele tientallen jaren op zijn.
Ook het gebruik van fossiele energie is lang niet meer zo vanzelfsprekend als voorheen.
Het gebruik van aardgas voor (ruimte)verwarming zal op termijn overal in Nederland gaan verdwijnen.
Daarnaast neemt in Nederland al jaren de biodiversiteit sterk af, met mogelijk grote gevolgen voor onder andere onze voedselproductie.
Energie, klimaatbestendigheid en biodiversiteit zijn dan ook de vanzelfsprekende pijlers in ons duurzaamheidsbeleid.
We willen immers een onderdeel zijn van de oplossing en niet van het probleem.

Daarom heeft de gemeenteraad van Weert eind 2014 het ‘Beleidskader Duurzame Ontwikkeling Weert 2014 – 2020’ vastgesteld, waarvan de ambities in het huidige programma verder zijn aangescherpt.
Omdat het duurzaamheidsbeleid raakvlakken heeft met ruimtegebruik, bouwen, economie, groen en water, verkeer en vervoer en zelfs met sociale aspecten (het effect van de warmtetransitie voor huishoudens), zal onze aandacht voor duurzaamheid de komende jaren als een belangrijke rode draad door de programmabegroting gaan lopen.
Met de begroting van 2019 zetten we daarvoor de eerste stappen.

Energieneutraal
In ons streven naar energieneutraliteit hebben we de afgelopen jaren al het nodige bereikt.
Het gebruik van fossiele brandstoffen is in de periode 2011 (de nulmeting) tot 2016 (de meest recente verbruiksgegevens) met 5,5% afgenomen.
In dezelfde periode is het percentage duurzaam opgewekte energie licht gestegen (van 4,22% naar 4,68%) waarbij we de kanttekening plaatsen dat niet alle duurzame energie al goed wordt gemonitord.
De laatste twee jaar zijn vanuit de samenleving bovendien een paar grootschalige opwekkingsprojecten in de startblokken gezet.
We kunnen concluderen dat de energietransitie weliswaar in gang is gezet, maar dat we nog geen meters maken.
Een stevige versnelling is dan ook essentieel om onze ambitie (energieneutraal in 2040) te bereiken.
We geven daarbij zelf als gemeentelijke organisatie het goede voorbeeld, maar richten ons daarnaast op energiebewust wonen, energiebewust ondernemen en het stimuleren van duurzame mobiliteit.
Een belangrijk onderwerp binnen de energietransitie is de landelijk aangekondigde uitfasering van het aardgas en de zoektocht naar duurzame alternatieven voor de invulling van de warmtevraag. Van gemeenten wordt hierbij een sleutelrol verwacht en deze rol willen we ook graag op ons nemen, in samenwerking met de gemeenten in de regio.
Aansluitend op het landelijke Klimaatakkoord dat eind 2018 klaar moet zijn, zullen we de kaders voor o.a. de warmtetransitie in de gebouwde omgeving regionaal uitwerken (Regionale EnergieStrategie).

Figuur: het gemiddelde standaardgasverbruik per woning in m3, 2012-2016 (bron: waarstaatjegemeente.nl)

Klimaatbestendig en vitaal
Ondanks de toenemende, wereldwijde aandacht voor energiebesparing en duurzame opwekking, is klimaatverandering helaas al niet meer te stoppen.
We moeten onze gemeente dan ook voorbereiden op de gevolgen hiervan en rekening houden met extremere weersomstandigheden zoals langdurige droogte en hevige neerslag.
Dit betekent vooral veel voor de inrichting van onze (openbare) ruimte.
We zetten de komende tijd stevig in op het verminderen van verstening en het realiseren van meer groen in en rond de stad.
Dit is overigens niet alleen belangrijk uit het oogpunt van klimaatbestendigheid.
Het draagt ook bij aan de biodiversiteit in onze gemeente, een aantrekkelijk stadsbeeld en aan een gezonder en prettiger leefklimaat.

Biodiversiteit als speerpunt
De biodiversiteit in Nederland en in onze gemeente staat sterk onder druk.
Plant- en diersoorten dreigen te verdwijnen, waardoor de natuur uit balans raakt.
Het bewaken van de balans is van levensbelang, omdat soorten van elkaar afhankelijk zijn en samen zorgen voor een gezonde leefomgeving en bijvoorbeeld onze voedselproductie.
Met het huidige akkoord heeft de aandacht voor biodiversiteit veel meer prioriteit gekregen.
Als gemeente kunnen en willen we een belangrijke rol spelen bij het bewaken en verbeteren van de biodiversiteit van zowel flora als fauna.
Om een goede basis hiervoor te hebben, ontwikkelen we samen met partners een beleidsnota gericht op de bevordering van biodiversiteit in wijk, dorp en buitengebied, geven we zelf het goede voorbeeld in onze openbare ruimte en stimuleren we inwoners en bedrijven om in actie te komen.

Duurzaamheid als rode draad
Onze aandacht voor duurzaamheid heeft raakvlakken met vrijwel alle taakvelden waar de gemeentelijke organisatie zich op richt.
Het is dan ook belangrijk dat we de aandacht voor duurzaamheid op strategisch niveau verankeren binnen de organisatie. Dit gaat niet vanzelf en ook niet in één keer.
Een onderdeel van deze verankering kan zijn dat we de duurzaamheidscomponent per taakveld in beeld brengen om zicht te krijgen op onze totale duurzaamheidsprestaties.
Om dit per afdeling en taakveld te implementeren, is het essentieel dat we zorgen voor voldoende slagkracht (capaciteit en middelen) en op een effectieve manier (regionaal en ook met gemeenten met vergelijkbare ambities) samenwerken.

Burgerkracht
In Weert zijn termen als “samen doen” en “samen leven” geen loze kreten.
Van oudsher kent de gemeente een rijk en actief verenigingsleven.
Het is belangrijk het bestaan daarvan te koesteren.
De gemeente moet daarin voorop gaan.
Gemeenschapszin en burgerkracht komen niet enkel tot uitdrukking via vrijwilligerswerk. Mantelzorg en “noaberschap” krijgen nieuwe betekenis in een maatschappij die te maken heeft en krijgt met substantiële vergrijzing en extramuralisering van de zorg.
Ook de verantwoordelijkheid voor de eigen leefomgeving en de ruimte om daaraan samen met de gemeente invulling te geven, is een uiting van het nieuwe burgerschap.
De toegenomen individualisering in de samenleving en ook de voortgaande digitaliseringsslag zijn in dit kader niet vanzelfsprekend, enkel positief.
De uitdaging is een goed evenwicht te vinden, waarin overheid en inwoners elkaar naadloos aanvullen.
Ook op dit vlak kan de gemeente een stimulerende en faciliterende rol spelen.

Figuur: inzetbereidheid inwoners voor leefbaarheid buurt, 2014 (bron: waarstaatjegemeente.nl)

Sociaal Domein

2019 wordt het vijfde jaar waarin gemeenten verantwoordelijk zijn voor zorgtaken in het sociale domein. We kunnen terugblikken op een geslaagde transitieperiode.
We bouwen nu samen met Nederweert en Leudal aan een eigentijds en toekomstbestendig stelsel, dat in het teken staat van het te bereiken resultaat voor onze inwoners met een hulp- of ondersteuningsbehoefte.
Dat dit een proces van lange adem is, spreekt voor zich.
Transformeren heeft tijd nodig.
Tijd om hardnekkige schotten te slechten, samenwerking te bevorderen en ruimte te bieden aan eigentijdse vormen van ondersteuning.
De speerpunten voor 2019 in programma 6 ‘Zorg, inkomen en participatie’ dienen dan ook in deze meerjarige context te worden gelezen.

Het is noodzakelijk om tijdens onze transformatiereis focus te houden en waar nodig de koers bij te stellen.
Tot nu toe deden we dat door (beleids-)plannen te maken voor de verschillende taken die we hebben. We hielden wel al, zoveel als mogelijk, rekening met de onderlinge samenhang, maar het waren nog afzonderlijke plannen.
In 2019 bereiden we samen met (vertegenwoordigers van) inwoners, buurgemeenten en ketenpartners een integraal beleidsplan sociaal domein 2020-2023 voor.
Hierbij denken we breder dan alleen het klassieke zorgdomein uit het verleden.
Bovendien willen we onze focus scherper stellen door duidelijker aan te geven welke maatschappelijke effecten we voor onze inwoners willen bereiken.
Sturen op (meetbare) effecten in het sociale domein is evenwel geen sinecure. Ook dit dient in een meerjarig perspectief geplaatst te worden.
In 2019 zullen we daarvoor verdere stappen zetten.

Een belangrijke randvoorwaarde voor goede zorg en ondersteuning is geld.
De afgelopen jaren hebben we geld voor zorgtaken overgehouden en voor dat doel gereserveerd. Vele andere gemeenten hebben te kampen met forse tekorten vanwege met name de hoge kosten voor Jeugdhulp. Zo ook onze buurgemeenten Nederweert en Leudal.
In 2019 wordt de integratie-uitkering sociaal domein overgeheveld naar het gemeentefonds.
Het is de vraag of dit budget, in combinatie met een toenemende vraag én een nieuw zorgstelsel in opbouw, de komende jaren toereikend zal zijn.
Het afbreukrisico is dus groot en we zullen ons blijven inspannen om ‘in control’ te blijven.
We investeren daarom ook in 2019 in het toegankelijk maken en optimaliseren van sturingsinformatie.

Figuur: jongeren met jeugdhulp 2015-2017 (bron: waarstaatjegemeente.nl)

Cultuur en erfgoed
Het besef dat kunst en cultuur steeds meer van waarde is binnen ruimtelijke, economische en maatschappelijke thema’s groeit.
Nu detailhandel als trekker voor de binnenstad aan invloed verliest, is de cultuurfunctie van essentieel belang als publiekstrekker en daardoor een belangrijke economische factor.
Het positieve effect van kunst en cultuur op de aantrekkelijkheid van de stad wordt dan ook steeds beter zichtbaar.
Het is dan ook van belang dat er aandacht blijft voor kunst, cultuur en erfgoed in Weert.  
De gemeente Weert heeft er voor gekozen de culturele infrastructuur in de basis goed te organiseren.
Er wordt breed ingezet op cultuur van erfgoed, monumenten en archeologie tot de creatieve industrie, culturele evenementen en innovatie.
Er is ruimte om te experimenteren en aandacht voor eigen initiatief.
Het streven is een passend cultuuraanbod voor elke inwoner van Weert.
Educatie blijft een belangrijke pijler, zodat kinderen al jong met kunst en cultuur in aanraking komen.
De gemeente werkt samen met de inwoner, alle spelers uit het culturele werkveld, omliggende gemeentes en de provincie aan deze ambitie.

Onderwijs
Voor de periode 2019 – 2022 is er een hoog ambitieniveau op het gebied van onderwijs.
Goed onderwijs is cruciaal voor een leefbare samenleving en een vitale economie.
Weert doet daarom veel meer dan scholen bouwen.
Om een plek te verwerven en te behouden op de arbeidsmarkt moeten de inwoners van Weert zich blijven ontwikkelen.
We stimuleren het onderwijs af te stappen van de geijkte vorm van les geven.
We stimuleren lerend werken/ werkend leren en modulair onderwijs.
Onderwijs moet maatwerk leveren, meer inzetten op het bijbrengen van vaardigheden in plaats van het bijbrengen van vakkennis.
Aandacht voor cultuur- en erfgoededuatie is belangrijk als het gaat om het versterken van de kennis over de Weerter identiteit.

Dienstverlening en bedrijfsvoering
De ontwikkelingen in de maatschappij dienen gespiegeld te worden aan het gemeentelijk personeelsbestand, zodat als vanzelf wordt aangesloten bij de verwachtingen van de externe stakeholders.
Deze verwachtingen hebben onder andere betrekking op pro-actie, co-creatie, wendbaarheid, kostenbewustheid en duurzaamheid.

Dat vraagt om 2-sporenbeleid: aantrekkelijk(er) worden voor jonge potentials en tegelijkertijd investeren in de duurzame inzet van ervaren professionals met senioriteit.
In gewoon Nederlands: zorgen dat we een aantrekkelijke werkgever worden/zijn en blijven. WinD is daarbij het verbindende element.

Een belangrijke ontwikkeling, die al is ingezet en de komende jaren versterkt zal doorwerken, is de digitale en online dienstverlening.
Maar ook het directe contact met onze inwoners vraagt om aandacht.
We laten ons daarbij inspireren door het model van de VNG: “Op weg naar een beter klantcontact en interactie met je gemeente”.
Dit model biedt een aantal bouwstenen die een bijdrage kunnen leveren aan het doorvoeren van verbeteringen in onze dienstverlening. Het doel daarbij is: de gemeente beter met de omgeving te verbinden en weten wat de vraag en behoefte van inwoners is.
De huidige visie op onze dienstverlening zal hierop moeten worden geactualiseerd.

Figuur: digitale volwassenheid producten voor inwoners, score in rapport Digitale volwassenheid gemeenteproducten 2014-2017 (bron: waarstaatjegemeente.nl)

Nu steeds meer overheidsdiensten digitaal bereikbaar zijn, neemt de uitwisseling van persoonlijk dataverkeer toe, waardoor het borgen van de veiligheid en privacy steeds belangrijker wordt.
Ook krijgt de overheid op deze manier steeds meer data tot zijn beschikking, waarbij Big Data analyses nieuwe inzichten in patronen van groepen inwoners kunnen geven.
Ook voor de gemeente Weert ligt hier een kans en een uitdaging. Het aspect online dienstverlening raakt ook de communicatiefunctie van de gemeente.